Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) đã chính thức hình thành từ cuối 2015 đã mở ra nhiều lợi thế, cơ hội lớn cũng như thách thức về đầu tư và thương mại cho các quốc gia trong khu vực. Bài viết này sẽ nhìn lại, đánh giá tổng thể chung về thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam sau gần một năm thực hiện AEC, qua đó cũng khuyến nghị một số định hướng và giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả xúc tiến FDI từ khu vực ASEAN đầy tiềm năng và triển vọng này.

FDI vào khu vực ASEAN

Khu vực ASEAN đã và đang là một điểm đến tin cậy và ngày càng hấp dẫn đối với các doanh nghiệp, nhà đầu tư nước ngoài nhờ một số yếu tố lợi thế cụ thể như:

(i) Kinh tế của khu vực duy trì ổn định và tăng trưởng nhanh. Trong bối cảnh kinh tế thế giới vẫn tiềm ẩn khó khăn, ASEAN hiện vẫn là một trong những khu vực tăng trưởng cao, ổn định (GDP bình quân trong 3 năm gần đây đạt trên 5%);

(ii) Khu vực có nhiều lợi thế cạnh tranh thu hút FDI. Với thị trường nội khối có quy mô lớn (hơn 600 triệu dân), tầng lớp tiêu dùng trung lưu đang tăng lên mạnh mẽ, nguồn lao động dồi dào với chi phí thấp, nhiều rào cản thuế quan, phi thuế quan được xóa bỏ dần (các thuế suất đang giảm về 0%), ASEAN sẽ là sự lựa chọn lý tưởng đối với các nhà đầu tư nước ngoài cả trong, ngoài khu vực. Nhiều tập đoàn công nghệ lớn có xu hướng dịch chuyển đầu tư sản xuất đến các quốc gia ASEAN mới nổi…

(iii) AEC chính là nơi giao thoa của nhiều thoả thuận thương mại song phương và đa phương. Các nhà đầu tư vào ASEAN có cơ hội tiếp cận các thị trường quy mô lớn và đang phát triển mạnh như: Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Australia, New Zealand, Ấn Độ, EU qua các hiệp định thương mại - đầu tư trong khuôn khổ AEC và giữa ASEAN và các nước đối tác trên.

(iv) AEC tạo môi trường đầu tư thông thoáng và hội nhập. Đến nay, hơn 80% trong danh sách “Top 500” công ty lớn nhất trên toàn cầu (theo tạp chí Fortunes) đã có mặt ở ASEAN. Các TNC lớn đã và đang tiếp tục mở rộng đầu tư của mình tại khu vực. Các chính sách thu hút đầu tư của ASEAN đã dần phù hợp với thông lệ quốc tế.

 (v) Ủy ban Điều phối Đầu tư (CCI) – Hội đồng khu vực đầu tư ASEAN (AIA) trong thời gian qua liên tục tổ chức nhiều hoạt động quảng bá, đẩy mạnh thu hút đầu tư cụ thể như: các cuộc họp thường niên về giám sát theo dõi thực hiện Hiệp định Đầu tư toàn diện ASEAN (ACIA) để báo cáo lên Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế ASEAN (AEM), xây dựng cổng website xúc tiến đầu tư cho cả khu vực (http://investasean.asean.org); tăng cường quảng bá, nâng cao nhận thức của cộng đồng doanh nghiệp nước ngoài về các lợi ích, cơ hội do ACIA mang lại.v.v…

Kể từ khi có Hiệp định ACIA, FDI ròng vào khu vực tăng bình quân hàng năm trên 12%. Lượng vốn FDI vào khu vực ASEAN tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng tốt trong những năm gần đây, giá trị FDI ròng từ 47,9 tỷ USD năm 2009 tăng lên đến hơn 136,2 tỷ USD năm 2014 (Số liệu của ASEAN Investment Statistics).

FDI từ ASEAN vào Việt Nam

Đến nay, khu vực ASEAN đã có 08 quốc gia đầu tư vào Việt Nam là Singapore, Malaysia, Thái Lan, Brunei, Indonesia, Philippines, Lào và Campuchia với 3.127 dự án, tổng vốn đăng ký 59,9 tỷ USD (chiếm 20% tổng vốn FDI vào Việt Nam). Như vậy, lượng vốn FDI thu hút từ các quốc gia ngoài khu vực vẫn chiếm tỷ trọng lớn ở Việt Nam.

Nguồn: Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Về lĩnh vực đầu tư, các nhà đầu tư ASEAN tại Việt Nam chủ yếu tập trung vào các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo; kinh doanh bất động sản, xây dựng…

Nguồn: Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Dễ nhận thấy sau gần một năm kể từ khi AEC có hiệu lực chính thức, lượng vốn FDI từ khu vực ASEAN vào Việt Nam vẫn duy trì khá ổn định. Đặc biệt, các quốc gia gồm Singapore, Thái Lan, Brunei Darussalam, Philippines…đã tăng đáng kể mức vốn đầu tư vào nước ta hơn so với cùng kỳ năm trước.  Quy mô vốn đầu tư trên một dự án từ các quốc gia ASEAN đạt khoảng 18,8 triệu USD/dự án, cao hơn mức  bình quân chung của Việt Nam. Đây là dấu hiệu tốt, chứng tỏ các tập đoàn công nghệ, công ty đa quốc gia (TNC) lớn từ khu vực ASEAN ngày càng tin tưởng, đầu tư nhiều dự án có quy mô vốn lớn vào Việt Nam.

Một số tồn tại

Kết quả thu hút FDI từ khu vực ASEAN vào Việt Nam đến nay (sau gần một năm thực hiện AEC) là tương đối tốt nhưng vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế và mong muốn hợp tác giữa Việt Nam và các quốc gia trong khu vực. Vẫn còn sự thiếu đồng đều giữa các đối tác (quốc gia): trong khi Singapore, Malaysia và Thái Lan liên tục là 03 quốc gia dẫn đầu về lượng vốn FDI (đồng thời cũng nằm trong “Top 10” quốc gia đầu tư lớn nhất vào Việt Nam) thì một số quốc gia khác vẫn có kết quả rất khiêm tốn (Myanmar chưa có dự án đầu tư nào tại Việt Nam).

Một số khuyến nghị

Triển vọng tiếp nhận một làn sóng FDI mới do AEC mang lại là cơ hội chung cho tất cả các quốc gia thành viên ASEAN. Do vậy, để đẩy mạnh thu hút FDI từ khu vực ASEAN vào Việt Nam, thời gian đến cần tập trung vào một số định hướng và giải pháp cụ thể sau đây:

Một là, tiếp tục hoàn thiện hệ thống luật pháp, chính sách thu hút FDI và cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh theo hướng hội nhập quốc tế và tạo thuận lợi nhất cho các nhà đầu tư nước ngoài trên cơ sở Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp năm 2014 (đã có hiệu lực từ 1/7/2015) và các văn bản hướng dẫn liên quan.

Hai là, tập trung mọi nguồn lực đầu tư, phát triển đồng bộ hệ thống kết cấu hạ tầng, nhất là kết cấu hạ tầng giao thông. Chú trọng nguồn vốn “xã hội hóa” và kêu gọi các doanh nghiệp FDI, tập đoàn doanh nghiệp lớn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng theo các hình thức BOT, BTO, BT, PPP...

Ba là, chú trọng và thực hiện có hiệu quả công tác đào tạo phát triển nguồn nhân lực (đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao). Các dự án, chương trình đào tạo nghề cần có sự phù hợp với nhu cầu sử dụng của các doanh nghiệp. Có chính sách khuyến khích và hỗ trợ các nhà đầu tư FDI đào tạo lao động tại chỗ ngay tại dự án, doanh nghiệp.

Bốn là, duy trì môi trường chính trị - xã hội ổn định, bảo hộ quyền và lợi ích của các nhà đầu tư nước ngoài theo các hiệp định đã ký giữa Việt Nam và các nước đối tác.

Năm là, cần đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động xúc tiến đầu tư, đảm bảo nguyên tắc “liên kết vùng”, có sự điều phối chung của Bộ Kế hoạch và Đầu tư) theo Quyết định số 03/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ nhằm tạo sức mạnh thu hút FDI chung cho quốc gia và từng vùng. Tăng cường kết nối với các đại diện xúc tiến đầu tư của Việt Nam ở nước ngoài nhằm tiếp cận, xúc tiến đầu tư theo từng nhà đầu tư và dự án cụ thể. Cần tăng cường tổ chức đoàn xúc tiến đầu tư chung gồm Bộ KH-ĐT, các Bộ, ngành và một số địa phương có lợi thế tương đồng đến những quốc gia đối tác chủ lực như Singapore, Thái Lan, Malaysia…

Cuối cùng, cũng cần coi trọng xúc tiến đầu tư tại chỗ, đặc biệt là đối thoại, hỗ trợ các doanh nghiệp FDI hiện hữu giải quyết những khó khăn, vướng mắc, triển khai dự án hiệu quả để chính họ là hình ảnh tốt để marketing thu hút các nhà đầu tư mới.

ThS. Nguyễn Quang Anh - Phó giám đốc  IPCC