Năm 2016, việc vốn giải ngân đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đạt mức cao nhất từ trước đến nay và khoảng cách giữa vốn đăng ký mới và thực hiện không chênh lệch nhiều đã cho thấy các nhà đầu tư nước ngoài đang triển khai dự án rất thuận lợi ở Việt Nam. Triển vọng rất sáng sủa, song thu hút FDI trong những năm tới lại cần nhất mạnh hơn về chất lượng, nhất là vấn đề bảo vệ môi trường, tăng trưởng xanh.
FDI 2016: Dần đi vào thực chất
Theo số liệu của Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), năm 2016 có 2.556 dự án mới được cấp giấy chứng nhận đầu tư với vốn đăng ký 15,18 tỷ USD (bằng 97,5% so với năm 2015), 1.225 lượt dự án điều chỉnh vốn đầu tư tăng thêm với 5,76 tỷ USD (bằng 80,3% năm 2015).
Năm 2016 cũng chứng kiến sự sôi động trong hoạt động mua-bán và sáp nhập (M&A) ở khu vực FDI. Có 2.547 doanh nghiệp, tổ chức kinh tế có nhà đầu tư nước ngoài góp vốn mua cổ phần với tỷ lệ vốn lớn hơn 50% vốn điều lệ, hoặc thuộc lĩnh vực đầu tư có điều kiện, với tổng vốn đầu tư là 3,425 tỷ USD.
Như vậy, tính chung trong năm 2016, tổng vốn đầu tư đăng ký cấp mới, tăng thêm và góp vốn, mua cổ phần đạt 24,373 tỷ USD, tăng 7,1% năm 2015. Cần phải hiểu rõ con số thống kê thu hút FDI năm nay tăng 7,1% là do có thêm mục thống kê về góp vốn, mua cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài, trong khi các năm trước không có. Còn nếu tính riêng vốn đăng ký cấp mới, hay vốn đăng ký tăng thêm đều giảm so với năm 2015, tương ứng giảm 2,5% và 19,7%. Tuy nhiên, nếu tính về số dự án cấp mới và tăng vốn, thì vẫn tăng mạnh so với năm 2015.
Sở dĩ vốn đầu tư đăng ký mới và tăng thêm có giảm so với năm 2015 là do năm 2016 không có nhiều dự án "tỷ đô" được cấp phép đầu tư. Nếu như năm 2015, các dự án có vốn đăng ký từ 1 tỷ USD trở lên đã đóng góp 6,6 tỷ USD vốn đăng ký, thì năm 2016 chỉ có 01 dự án là LG Display Hải Phòng với vốn đăng ký 1,5 tỷ USD. Trước đó, theo dự kiến năm 2016 sẽ có 2 dự án lớn là dự án điện BOT Nghi Sơn 2 (vốn 2,5 tỷ USD) và dự án điện Vũng Áng 2 (vốn 2,5 tỷ USD) được cấp phép đầu tư. Tuy nhiên, 2 dự án này đã không triển khai để kịp cấp phép trong năm 2016, mà phải sang năm 2017.
Dù vốn đăng ký mới và tăng thêm có "hụt" hơn so với năm ngoái, nhưng vốn thực hiện lại tạo ra điểm sáng trong bức tranh FDI năm nay. Theo thống kê, vốn FDI thực hiện năm 2016 đạt 15,8 tỷ USD, tăng 9% so với năm 2015. Con số này được ghi nhận là mức giải ngân vốn FDI cao nhất từ trước đến nay. Như vậy, FDI đang ngày càng thực chất hơn, nhà đầu tư xin được giấy phép là triển khai thực hiện ngay.
Mức tăng 9% của vốn thực hiện so với năm 2015 cũng cao hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng của các chỉ tiêu kinh tế khác, đây là con số đáng nói khi có những chỉ tiêu kinh tế quan trọng của năm nay không đạt kế hoạch. Đặc biệt, năm 2016, công nghiệp chế biến, chế tạo vẫn tiếp tục thu hút được nhiều sự quan tâm của nhà đầu tư nước ngoài với vốn đăng ký mới và tăng thêm là 15,53 tỷ USD, chiếm 63,7% tổng vốn FDI thu hút của năm; kinh doanh bất động sản đứng thứ hai với 1,68 tỷ USD, chiếm 6,9%.
Một điểm sáng nữa của FDI năm nay là đóng góp quan trọng vào cán cân thương mại. Nhiều năm qua, FDI luôn là "cứu cánh" cho cán cân thương mại và năm 2016 cũng không là ngoại lệ. Cụ thể trong năm 2016, khu vực FDI đạt kim ngạch xuất khẩu (kể cả dầu thô) là 125,9 tỷ USD, tăng 10,2% so với năm 2015 và chiếm 71,5% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước; trong khi đó, kim ngạch nhập khẩu đạt 102,2 tỷ USD, tăng 5,1% so với năm 2015 và chiếm 58,9% tổng kim ngạch nhập khẩu cả nước. Như vậy, riêng khu vực FDI đã xuất siêu 23,7 tỷ USD, chẳng những bù đắp được nhập siêu của khu vực trong nước, mà còn tạo ra xuất siêu chung của cả nền kinh tế là 2,68 tỷ USD (trong khi báo cáo tại kỳ họp Quốc hội cuối năm 2015, Chính phủ dự báo năm 2016 nhập siêu 5% kim ngạch xuất khẩu).
Kết thúc năm 2016 cũng là thời điểm Luật Đầu tư năm 2014 đã triển khai thực hiện được 1 năm rưỡi với nhiều điểm mới so với trước, được cộng đồng các nhà đầu tư đánh giá cao. Tác động tích cực có thể thấy khi thời gian từ khi cấp giấy chứng nhận đầu tư đến khi triển khai thực hiện và đưa nhà máy vào vận hành được rút ngắn. Khác với nhiều năm trước đây, không ít dự án sau khi nhận được giấy đăng ký đầu tư thường mất một vài năm mới bắt đầu triển khai dự án, thậm chí nhiều dự án không được thực hiện. Nhưng, năm 2015 và 2016 đã ghi nhận có những dự án với vốn đầu tư 2-3 tỷ USD được bắt tay xây dựng ngay khi có giấy chứng nhận đầu tư và khoảng sau đó một năm đưa vào sản xuất.
Các dự án thu hút cũng đang đi đúng với định hướng, đó là công nghệ cao, công nghệ thân thiện với môi trường, dịch vụ hiện đại, nông nghiệp công nghệ cao, khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo. FDI vào bất động sản cũng có chuyển biến quan trọng theo hướng đô thị xanh, thân thiện với môi trường với sự đầu tư từ một số tập đoàn địa ốc hàng đầu của Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore liên kết với doanh nghiệp Việt Nam thực hiện dự án.
Dù có những điểm sáng, song năm 2016 cũng để lại một "vết đen" lớn trong thu hút FDI, đó là vấn đề môi trường. Thảm họa môi trường biển ở miền Trung tại 4 tỉnh: Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên- Huế do dự án thép của Tập đoàn Formosa gây ra năm 2016 làm chấn động dư luận trong nước và quốc tế. Sự cố này đã làm thiệt hại đến môi trường sinh thái trên diện rộng, tác động đến việc làm và đời sống của hàng chục vạn người. Trước sự cố nghiêm trọng như vậy, Đảng và Chính phủ, lãnh đạo các tỉnh miền Trung đã thực hiện đồng bộ chính sách và giải pháp để khắc phục hậu quả về môi trường biển, chỉ đạo nhà đầu tư xử lý các vấn đề kỹ thuật và công nghệ, bồi thường thiệt hại cho người dân, các tổ chức sản xuất, kinh doanh, tạo điều kiện chuyển đổi nghề nghiệp... Việc sớm được khắc phục là thành quả đáng ghi nhận, nhưng quan trọng hơn là từ đó rút ra bài học kinh nghiệm sâu sắc để trong tương lai không để xảy ra tình trạng tương tự.
Triển vọng thu hút FDI năm 2017
Năm 2017, Việt Nam sẽ tiếp tục trở thành địa điểm hấp dẫn với các nhà đầu tư trên thế giới. Các hiệp định thương mại tự do đã đàm phán thành công sẽ đem lại cơ hội thu hút FDI, không chỉ là đầu tư mới, mà cả mở rộng các dự án đầu tư sẵn có. Vì vậy, chúng ta phải biết tranh thủ cơ hội, tạo sự đồng thuận về một định hướng mới trong thu hút FDI theo hướng tập trung thu hút các dự án lớn, có tiềm lực từ các tập đoàn đa quốc gia (TNCs). Việt Nam cần tranh thủ tốt hơn những cơ hội trước mắt, tạo điều kiện thay đổi cơ bản những phương thức vận dụng, xúc tiến đầu tư, thẩm định và triển khai dự án theo một hệ thống với tư duy đổi mới, với cách tiếp cận tiến dần đến các quy chuẩn tốt nhất của quốc tế (theo G20 hoặc ASEAN 4) chứ không chỉ so với mức của bản thân trong quá khứ, từ đó, tạo ra cơ chế và môi trường đầu tư hấp dẫn nhất.
Hiện nay, nhiều ý kiến lo ngại về việc Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) có thể bị trì hoãn phê chuẩn sẽ ảnh hưởng đến nguồn vốn FDI đầu tư vào Việt Nam trong thời gian tới. Tuy nhiên, dù không có TPP, thì nguồn vốn FDI vào Việt Nam cũng không bị ảnh hưởng nhiều lắm. Bởi lẽ, với những điều kiện hiện nay về ổn định chính trị, ổn định kinh tế so với các nước trong khu vực, Việt Nam đang có ưu thế rõ rệt và nổi lên như điểm sáng về thu hút FDI.
Có thể thấy rõ khi nhiều công trường FDI lớn đang được tiến hành từ Bắc chí Nam, hứa hẹn sẽ góp phần thúc đẩy tốc độ tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, tăng kim ngạch xuất khẩu và cân bằng cán cân thương mại quốc tế. Tập đoàn LG cũng đang xây dựng nhà máy thứ hai sản xuất tivi, tủ lạnh tại Hải Phòng với vốn đầu tư 1,5 tỷ USD; các nhà đầu tư Nhật Bản và quốc tế sắp hoàn thành tổ hợp lọc, hóa dầu tại Khu Kinh tế Nghi Sơn, Thanh Hóa với vốn đầu tư hơn 8 tỷ USD, tạo ra nguyên liệu cho nhiều ngành làm giảm đáng kể kim ngạch nhập khẩu. Samsung vừa đưa vào vận hành nhà máy sản xuất điện tử dân dụng tại Khu Công nghệ cao TP. Hồ Chí Minh, với vốn đầu tư hơn 2 tỷ USD, cung ứng cho thị trường trong nước và xuất khẩu.
Với những tín hiệu tích cực đó, dự báo năm 2017, việc thu hút FDI vẫn tăng trưởng tốt, có thể sẽ tăng trưởng khoảng 10%-12%. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, thu hút FDI cũng không nên quá nhiều, không chạy theo số lượng, mà cần chọn lọc, tính toán để ở mức độ vừa phải, chuyển hướng sang chú trọng chất lượng. Nguồn vốn FDI đăng ký, theo tôi, chỉ nên chiếm khoảng 22%-25% tổng vốn đầu tư toàn xã hội là hợp lý.
Hướng đi nào trong thời gian tới?
Ngày 12/12/2015, 40.000 đại biểu đại diện cho 195 nước tham dự Hội nghị Biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc 2015 tại Paris (Pháp) đã thông qua Thỏa thuận chung Paris (Cop 21) trong khuôn khổ Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC). Việt Nam cùng 170 nước cũng đã ký vào thỏa thuận này. Với xu hướng chung đó, cùng với bài học từ sự cố môi trường ở miền Trung do doanh nghiệp FDI gây ra, thực trạng môi trường ở khắp cả nước hiện nay, thì năm 2017 cũng như các năm tới, thu hút đầu tư nói chung, FDI nói riêng phải hướng đến mục tiêu tăng trưởng xanh (hay được gọi là FDI low - carbon). Xu thế này là tất yếu vì nước ta đang thực hiện tái cấu trúc kinh tế theo mô hình tăng trưởng mới, hướng tới nền kinh tế xanh. Đây có thể gọi là bối cảnh mới, cơ hội mới trong thu hút vốn FDI từ các tập đoàn kinh tế hàng đầu thế giới. Muốn làm được điều đó, cần phải thực hiện tốt một số vấn đề sau:
Một là, việc lựa chọn dự án FDI phải kiên định theo đúng hướng xây dựng nền kinh tế xanh, giảm thiểu khí phát thải gây hiệu ứng nhà kính, làm tăng nhiệt độ trái đất. Tình trạng ngập mặn ở Nam Bộ, hạn hán ở các tỉnh cực Nam Trung Bộ, Tây Nguyên, bão lụt gây thiệt hại lớn trên diện rộng đang cảnh báo, nếu không gắn bảo vệ môi trường trong phát triển kinh tế nói chung, thu hút đầu tư đầu tư nói riêng, thì hậu quả sẽ rất nặng nề. Chúng ta không nên thu hút thêm FDI vào một số ngành công nghiệp “cổ điển”, như: gang thép, xi măng, lọc hóa dầu vì công suất của các nhà máy hiện có đã quá nhiều so với nhu cầu của thị trường trong nước và thế giới. Thay vào đó, cần đẩy mạnh thu hút FDI những ngành sử dụng công nghệ cao, nghiên cứu và chế tạo vật liệu mới như composit, nano...
Trong quá trình lựa chọn dự án, thẩm định và cấp giấy chứng nhận đầu tư phải coi trọng hơn nữa yếu tố năng lượng, không thu hút các dự án tiêu hao nhiều năng lượng, phát thải nhiều khí nhà kính. Các dự án phải áp dụng được công nghệ thân thiện với môi trường, sử dụng năng lượng tái tạo, năng lượng gió, mặt trời, kể cả trong xây dựng các khu đô thị, nhà ở, văn phòng cho thuê để tạo ra đô thị sinh thái, những ngôi nhà xanh. Khi triển khai dự án, UBND tỉnh, thành phố và ban quản lý các khu công nghiệp, khu kinh tế cần coi trọng việc nâng cao năng lực chuyên gia môi trường, đầu tư thiết bị kết nối hiện đại để có thể kịp thời phát hiện và ứng phó với sự cố về môi trường.
Hai là, khi chính quyền tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương đã được Chính phủ phân cấp quản lý FDI, thì vấn đề quan trọng nhất là nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ liên quan để bảo đảm thẩm định được những dự án lớn, không để xảy ra sai sót. Trong trường hợp cán bộ địa phương chưa đủ trình độ thẩm định dự án FDI có nhiều yếu tố phức tạp, thì cần mời chuyên gia giỏi tư vấn trong quá trình thẩm định. Có như vậy mới khắc phục được tình trạng lãnh đạo tỉnh, thành phố quyết định cấp phép khi chưa có đủ căn cứ, nguồn lực, dẫn đến khá nhiều dự án “đầu tư rởm”, không có tính khả thi. Phải chú ý nhiều hơn việc phân cấp, phân quyền trong cấp phép, quản lý đầu tư, có quy trình giám sát và giải trình vấn đề này. Thực tế, đã có không ít những dự án hiệu quả thấp, tạo ít việc làm, lại gây ô nhiễm môi trường… đã bị địa phương này từ chối, nhưng vẫn được địa phương khác “mời gọi”.
Ba là, chuẩn bị điều kiện để khi nhà đầu tư triển khai dự án có thể theo dõi, hỗ trợ, phát hiện kịp thời những sai sót, chỉ đạo việc khắc phục. Ví dụ, vấn đề xử lý nước thải của Formosa là một bài học lớn, do Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Hà Tĩnh không có thiết bị quan trắc, thiếu cán bộ có đủ năng lực, nên không thể phát hiện được sự cố gây ô nhiễm môi trường. Việt Nam đã có Luật Bảo vệ môi trường năm 2014, có cả hệ thống từ Trung ương đến địa phương, gồm cả cảnh sát môi trường làm công tác quản lý môi trường, nhưng vẫn để xảy ra nhiều vụ vi phạm nghiêm trọng, nguyên nhân chính là năng lực cán bộ còn bất cập và thiếu trang thiết bị hiện đại. Nếu không được khắc phục, thì nguy cơ xảy ra thảm họa môi trường sẽ còn tiếp tục hiện hữu.
Định hướng và mục tiêu đã rõ ràng, thể chế đang được hoàn thiện, vấn đề có tính quyết định là bộ máy và con người phải quyết tâm thay đổi để thu hút FDI không những đóng góp để phát triển kinh tế, mà sự phát triển đó phải đem lại tính bền vững, không ảnh hưởng đến mai sau./.
Theo inhtevadubao.vn