Kết quả đạt được
Từ chỗ trước đây chỉ là vùng cát trắng, sản xuất nông nghiệp hiệu quả thấp thì đến nay đã có nhiều nhà máy, công xưởng, khu du lịch, khu đô thị hình thành, trong đó có những nhà máy với quy mô lớn mang tầm quốc gia như Khu liên hợp cơ khí ô tô Chu Lai - Trường Hải, Nhà máy kính nổi, Nhà máy sản xuất Soda Chu Lai, Khu du lịch sinh thái Cát Vàng, Khu du lịch Chu Lai resort... Các dự án tại KKTM Chu Lai đã góp phần vào sự phát triển chung của tỉnh Quảng Nam, tạo ra sản phẩm công nghiệp chủ lực và đóng góp đáng kể cho ngân sách. Nhiều công trình hạ tầng quan trọng đã góp phần hình thành diện mạo ban đầu của KKTM như: Cầu cửa Đại, 03 tuyến đường cứu nạn cứu hộ ven biển, đường Thanh niên ven biển, đường Nguyễn Văn Trỗi nối dài KCN Tam Thăng, đường trục chính qua KCN Tam Hiệp, Cảng Tam Hiệp, Cảng Kỳ Hà, đường nối quốc lộ 1A với đường cao tốc, đường vào sân bay, bệnh viện đa khoa Trung ương và một số khu tái định cư...
Tại KKTM Chu Lai đã hình thành được 03 KCN với quy mô diện tích gần 1300ha, tỷ lệ lấp đầy gần 60%, tạo ra được một số sản phẩm công nghiệp chủ lực như ôtô, kính xây dựng, sản phẩm điện tử… góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh nhà. Đặc biệt, lĩnh vực sản xuất và lắp ráp ô tô đã góp phần vào việc phát triển ngành công nghiệp cơ khí ô tô của Việt Nam. Hiện Trường Hải - Thaco là doanh nghiệp Việt Nam duy nhất sản xuất và lắp ráp đủ cả 3 dòng xe tải, xe khách và xe du lịch với tỷ lệ nội địa hóa cao nhất. Giá trị sản xuất công nghiệp không ngừng tăng cao và phát triển đều qua các năm, giai đoạn 2006-2012 đạt 7.276 tỷ đồng (giá cố định 1994), trong đó năm 2012 đạt 1.900 tỷ đồng, chiếm 12,9% toàn tỉnh (1900/14.765).
Môi trường đầu tư tại KKTM Chu Lai ngày càng được hoàn thiện; cơ chế đầu tư vào KKTM Chu Lai, Khu thương mại tự do, các chủ trương chính sách, cơ chế đặc thù về đầu tư các dự án lớn như KCN cơ khí đa dụng và ôtô quốc gia, Khu nghỉ dưỡng Nam Hội An, dự án cầu Cửa Đại, luồng vào cảng Kỳ Hà cho tàu 20.000 DWT, giãn thuế cho Công ty ôtô Trường Hải để đầu tư hạ tầng KCN và các dự án sản xuất kinh doanh… được các nhà đầu tư đánh giá cao, phát huy hiệu quả và đảm bảo yêu cầu hỗ trợ ban đầu cho nhà đầu tư trong khi chưa phát sinh lợi nhuận. Các dự án đầu tư tại KKTM Chu Lai đều được giải quyết thủ tục theo cơ chế “một cửa, tại chỗ” và “một cửa liên thông”, thời gian giải quyết được rút ngắn tối đa so với quy định chung.
Tổng nộp ngân sách giai đoạn 2006-2012 của KKTM Chu Lai đạt 11.996 tỷ đồng chiếm 50,2% toàn tỉnh, trong đó năm 2012 đạt 3.100 tỷ đồng và chiếm 55,5% so với cả tỉnh, đưa Quảng Nam thành tỉnh có số thu cao và tự cân đối trên 50% tổng nhu cầu chi. Với sự phát triển khá ấn tượng trong 10 năm qua, KKTM Chu Lai thật sự là hạt nhân kinh tế của tỉnh, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thúc đẩy nhanh tiến trình đưa Quảng Nam sớm trở thành tỉnh công nghiệp vào năm 2020 và giải quyết được các vấn đề an sinh xã hội trên địa bàn.
Mặc dù đạt được những thành công bước đầu, song so với những lợi thế của KKTM Chu Lai thì những kết quả đạt được vẫn chưa đáp ứng yêu cầu đã đề ra, mô hình phát triển còn nhiều hạn chế. Qua 10 năm đầu tư, hạ tầng kinh tế - xã hội của KKTM Chu Lai vẫn ở mức thấp, chưa đồng bộ, năng lực cảng biển chỉ mới đáp ứng được gần 30% yêu cầu; sân bay Chu Lai chưa có tuyến quốc tế; các ngành kinh tế có giá trị gia tăng không cao, chưa tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất toàn cầu, ngành công nghiệp hỗ trợ chưa phát triển, thiếu những KCN chuyên dụng, công nghiệp nền để kích thích các ngành kinh tế khác phát triển, các ngành công nghiệp trên địa bàn KKTM Chu Lai là những ngành có giá trị gia tăng thấp, linh kiện, phụ tùng chủ yếu nhập khẩu; các tiện tích xã hội chưa phát triển, nhất là hệ thống giáo dục, đào tạo nghề chất lượng cao và khu vui chơi giải trí.
Ngoài ra, mô hình của KKT hiện nay là tách rời chức năng quản lý nhà nước về đầu tư và chức năng quản lý các vấn đề an sinh - xã hội nên đã phát sinh nhiều mâu thuẫn, chồng chéo. Công tác xúc tiến và kêu gọi đầu tư còn nhiều lúng túng trong phân khúc thị trường và chưa xác định các nhà đầu tư chiến lược, cơ cấu đầu tư trong và ngoài nước chênh lệch quá cao, đầu tư nước ngoài chỉ chiếm 20%; vốn thực hiện còn khiêm tốn, đạt khoảng 13,7% tổng vốn đầu tư đăng ký (0,75 tỷ USD/5,455 tỷ USD).
Định hướng và giải pháp phát triển
Nhằm phát huy những kết quả đạt được và khắc phục những khó khăn còn tồn tại, định hướng phát triển KKTM Chu Lai cần nghiên cứu đến mô hình KKT tổng hợp, lấy công nghiệp cơ khí ô tô làm trung tâm, đi đôi với việc đẩy mạnh phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ, công nghệ nền để thúc đẩy các ngành kinh tế khác phát triển; phát triển các ngành du lịch, dịch vụ đặc thù nhằm giảm thiểu cạnh tranh so với các khu vực khác; đẩy mạnh liên kết kinh tế vùng, miền để tận dụng năng lực hạ tầng và phát huy lợi thế so sánh; phát triển cơ chế chính sách và cải thiện thể chế hành chính theo hướng mở và đặc thù.
Theo đó, giải pháp cho đầu tư phát triển KKTM Chu Lai cần nghiên cứu đến một số cách tiếp cận sau:
Về phát triển công nghiệp, việc định hình các ngành công nghiệp cần dựa vào các nguồn tài nguyên và lợi thế vốn có để hình thành một số ngành có hàm lượng giá trị gia tăng cao, tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất toàn cầu và ít sử dụng nguyên liệu từ nhập khẩu. Theo đó, cần sớm hình thành KCN cơ khí đa dụng và ô tô quốc gia để xúc tiến kêu gọi các dự án thành phần công nghiệp hỗ trợ cho ngành sản xuất và lắp ráp ô tô; phát triển ngành công nghiệp chế biến thủy hải sản, dệt may và khuôn đúc để phát huy năng lực nội sinh; hình thành KCN công nghệ cao để phát triển các ngành công nghiệp nền, công nghiệp ứng dụng trong sản xuất nông nghiệp, y tế, chế tạo cao su kỹ thuật, cao su tổng hợp chuyên dụng cho chế tạo máy, điện, điện tử, vật liệu gốm sứ kỹ thuật cho công nghiệp điện, điện tử…
Phát triển khu đô thị, trước hết cần tạo ra quỹ đất trống để thu hút các dự án đô thị khác bằng việc tạo điều kiện tối đa về cơ chế chính sách như bồi thường, giải phóng mặt bằng; đơn giá cho thuê đất, giao đất; giải quyết thủ tục hành chính; hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng thiết yếu đến chân công trình nhằm thu hút các dự án đầu tư tiên phong.
Đối với khu thương mại tự do, đây là khu thương mại tự do đầu tiên và duy nhất của Việt Nam trên địa bàn KKTM Chu Lai, tuy nhiên đến nay, vẫn chưa thu hút được nhà đầu tư, nguyên nhân là do cơ chế chính sách cho Khu thương mại tự do quá thấp, không có hướng mở. Vì vậy, để phát triển khu thương mại tự do phải có những hướng đi mới, cần xem xét điều chỉnh lại quy hoạch bằng cách giảm bớt diện tích, chỉ để lại một phần diện tích cho phát triển khu cửa hàng miễn thuế và phát triển KCN, diện tích đất còn lại cho phát triển các khu đô thị, khu dân cư, khu khách sạn...
Đối với các công trình hạ tầng trong KKT, cần đồng bộ giữa hạ tầng giao thông đường bộ, cảng biển và các khu chức năng trong KKT; tập trung xây dựng các tuyến giao thông huyết mạch phục vụ vận chuyển hàng hóa cho các dự án như: KCN, dịch vụ đô thị Việt - Hàn, KCN - đô thị Tam Hiệp, KCN cơ khí đa dụng ô tô...; tiếp tục đầu tư các khu tái định cư phục vụ yêu cầu giải phóng mặt bằng như: Khu tái định cư Tam Anh Nam, khu dân cư đô thị Tam Hiệp, khu nhà ở cho công nhân…, tranh thủ các nguồn vốn để triển khai dự án xử lý chất thải, nước thải môi trường đô thị...; phát triển một số tuyến vận tải quốc tế, đặc biệt là tuyến Hàn Quốc - Chu Lai, Chu Lai - một số nước ASEAN và Nhật Bản; sớm hình thành trường cao đẳng nghề chất lượng cao nhằm cung ứng nguồn nhân lực cho KKTM Chu Lai; tăng cường hỗ trợ cho các doanh nghiệp đào tạo lại đội ngũ công nhân kỹ thuật.
Về cơ chế chính sách cho đầu tư phát triển KKTM, cần phải được nhất quán và thể hiện quan điểm “mở”. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, mọi rào cản về chính sách, hạn ngạch xuất nhập khẩu, thuế suất gần như được bãi bỏ; ngoài ra mô hình phát triển KKT hiện nay đã bước sang giai đoạn cần vượt trội cả về chính sách lẫn chất lượng cạnh tranh. Vì vậy cần nghiên cứu đến cơ chế chính sách gắn với thể chế hành chính và đặc thù cho các dự án lớn, giống như Hàn Quốc đã áp dụng cho các Samsung, LG, Huyndai…
Về xúc tiến và kêu gọi đầu tư, cần phải có quan điểm rõ ràng và nhất quán, môi trường đầu tư minh bạch và công khai; cơ chế chính sách hấp dẫn và thuyết phục cao; qui trình giải quyết thủ tục đầu tư nhanh gọn, tác nghiệp năng động, cởi mở và chuyên môn hóa; xúc tiến đầu tư phải có trọng tâm, trọng điểm và được phân khúc cụ thể, quảng bá và xúc tiến đầu tư nên hướng đến tổ chức độc lập và tự chủ; đối với xây dựng hạ tầng các khu chức năng, cần mạnh dạn xúc tiến theo hướng gắn liền qui hoạch với kêu gọi đầu tư, giao trọn từng khu chức năng cho một chủ đầu tư kinh doanh hạ tầng để chủ động qui hoạch chi tiết bên trong, tự xây dựng hạ tầng để xúc tiến tìm các nhà đầu tư thứ cấp.
Qua gần 10 năm tìm tòi thử nghiệm, KKTM Chu Lai đã gặp không ít khó khăn thách thức, nhưng với sự kiên trì mục tiêu đã chọn, thẳng thắn nhìn nhận những thiếu sót khuyết điểm, phát huy sáng tạo để tìm cách làm mới và phù hợp với đặc điểm riêng của Chu Lai trong điều kiện hội nhập, đến nay, KKTM Chu Lai bước đầu đã vượt qua giai đoạn khó khăn để đạt được một số kết quả nhất định, làm tiền đề cho việc thực hiện các mục tiêu nhiệm vụ giai đoạn 2012-2015 và tầm nhìn 2020. Đây là nhiệm vụ to lớn, nặng nề nhưng hoàn toàn có thể thực hiện nhằm xây dựng thành công KKTM Chu Lai, góp phần đưa Quảng Nam thành tỉnh công nghiệp trước năm 2020.
ThS. Nguyễn Văn Diệu