Ghi nhận những nỗ lực của Chính phủ Việt Nam trong việc cải thiện môi trường đầu tư. Tuy nhiên, nhiều vấn đề vẫn cần phải tiếp tục hoàn thiện như: thủ tục pháp lý, thuế, hạ tầng, lao động... Đó là những đánh giá của các hiệp hội doanh nghiệp nước ngoài tại Diễn đàn doanh nghiệp (VBF) giữa kỳ 2013.

Vẫn còn nhiều vấn đề phải cải thiện

Theo kết quả điều tra về Chỉ số Môi trường kinh doanh hàng quý (BCI) lần thứ 10 của Phòng Thương mại châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) vào tháng 3/2013 cho thấy, mức độ tin cậy và triển vọng kinh doanh trong cộng đồng doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam đang dần cải thiện với chỉ số đã tăng từ 45 lên 48 điểm. Tuy nhiên, chỉ số này vẫn thấp hơn mức trung bình 50 điểm và EuroCham lo ngại về tình hình kinh doanh hiện tại, triển vọng tương lai, cũng như ảnh hưởng của chính sách tăng thuế, mức phạt và thanh tra.

Ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) đánh giá, những kiến nghị tại VBF 2012 về thuế thu nhập doanh nghiệp đã được Chính phủ tiếp thu tích cực. Theo đó, trong dự thảo Luật Thuế thu nhập doanh nghiêp, mức thuế suất sẽ ở 20% với doanh nghiệp nhỏ và 22% với doanh nghiệp lớn.

EuroCham cũng ủng hộ các điểm chính trong lộ trình của Chính phủ về Chiến lược cải cách thuế cho giai đoạn 2011-2020, điều này góp phần làm tăng năng lực cạnh tranh cho Việt Nam. Tuy nhiên, EuroCham cũng cho rằng còn những đổi xử chưa công bằng trong lĩnh vực thuế với các doanh nghiệp nước ngoài khi có quá nhiều các cuộc kiểm tra cùng lúc, gây cản trở việc kinh doanh. 

Về chính sách giá, EuroCham đánh giá, Chính phủ còn lưỡng lự đối với việc định giá theo thị trường tự do. Chẳng hạn như với ngành năng lượng, việc điều chỉnh giá cần xin sự phê duyệt. Cách kiểm soát giá này khiến các nhà đầu tư quan ngại khi họ kỳ vọng được tự thiết lập giá trên cơ sở xác lập bởi chi phí và cạnh tranh. Điều này tạo ra sự không chắc chắn đối với các nhà đầu tư.

Về doanh nghiệp nhà nước, EuroCham cho rằng, khối này chiếm tới 40% toàn bộ nền kinh tế và hưởng nhiều ưu đãi hơn với các thành phần kinh tế khác, việc này đang hìm hãm sự tăng trưởng của nền kinh tế. Tổ chức này kiến nghị Chính phủ cần tiến hành cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước trong thời gian sớm nhất có thể, để tạo ra một môi trường mang tính cạnh tranh hơn và hoạt động theo cơ chế thị trường.

Phòng Thương mại Hàn Quốc (KorCham) cũng cho rằng, Chính phủ chưa triển khai triệt để quá trình tái cơ cấu, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước. Vì vậy, để đẩy nhanh tốc độ phục hồi kinh tế ở Việt Nam, mở ra cơ hội mới cho khối tư nhân, Chính phủ cần tiếp tục cam kết xúc tiến quá trình tái cơ cấu, cổ phần hóa khu vực này với những biện pháp quyết liệt. Đặc biệt, vì nhà đầu tư nước ngoài được phép mua cổ phần của doanh nghiệp nhà nước nên quá trình này cần phải rõ ràng, minh bạch để thúc đẩy các giao dịch mua bán, sáp nhập.

Trong vấn đề kết cấu hạ tầng, Hiệp hội doanh nghiệp Nhật Bản (JBA) đánh giá, hệ thống đường xá, bến cảng, sân bay, cũng như hạ tầng công nghiệp như điện, khí đốt, nước vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu. Chính phủ cần tiếp tục chỉ đạo hướng đầu tư vào những hạ tầng này mạnh mẽ hơn trong thời gian tới.

Công nghiệp phụ trợ chưa phát triển cũng khiến doanh nghiệp Nhật lo ngại. Theo JBA, số lượng các doanh nghiệp sản xuất quy mô vừa và nhỏ của Việt Nam mới chiếm khoảng 30%, trong khi các doanh nghiệp Nhật Bản muốn nhập nhiều hơn nữa linh kiện, nguyên vật liệu từ các ngành công nghiệp phụ trợ nội địa. Tổ chức này mong muốn Chính phủ Việt Nam hỗ trợ nhiều hơn về tài chính, nhân lực, cơ sở vật chất để giúp các ngành công nghiệp phụ trợ Việt Nam thành công trong sản xuất, kinh doanh.

Về việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, EuroCham đánh giá tiến trình này ở Việt Nam còn chậm chạp. Nếu không cải thiện việc này,  các nhà đầu tư sẽ không muốn chuyển giao công nghệ đến Việt Nam Điều này khiến cho các doanh nghiệp châu Âu lo ngại, các nhà đầu tư nước ngoài sẽ ngừng đầu tư vào Việt Nam.

Nhiều cản trở lao động nước ngoài

Về lao động, EuroCham đánh giá cao những kiến nghị của mình đã được cân nhắc trong quá trình soạn thảo Bộ Luật lao động mới và các Nghị định hướng dẫn thi hành. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều việc cần phải thực hiện. Cuộc khảo sát của EuroCham cho thấy, trở ngại chính cho các doanh nghiệp châu Âu khi tiếp cận thị trường Việt Nam là quy trình xin giấy phép lao động tốn khá nhiều thời gian và mang nặng tính hành chính, trong khi quy định lại liên tục thay đổi.

JBA cũng cùng quan điểm khi quan ngại về hệ thống luật pháp của Việt Nam thiếu ổn định, chưa rõ làm thế nào để đáp ứng đúng các quy định của luật về vấn đề lao động. JBA đặt vấn đề là trong trường hợp nào doanh nghiệp được miễn xin giấy phép lao động cho nhân viên trước khi vào Việt Nam để công tác ngắn ngày.

EuroCham kiến nghị nên phát hành giấy chứng nhận chính thức hoặc giấy phép lao động có điều kiện cho một số loại hình lao động nước ngoài để họ có thể bắt đầu làm việc ngay. Đồng thời, cần làm rõ thủ tục cấp lại giấy phép lao động, cũng như yêu cầu nộp bằng và chứng chỉ đào tạo nghề.

Phòng thương mại Bắc Âu (NordCham) chia sẻ, những chuyên gia nước ngoài rất cần thiết trong giai đoạn thiết lập dự án đầu tư ban đầu, đặc biệt là những dự án cần công nghệ, trình độ cao, thì thủ tục cấp giấy phép lao động cần được đơn giản hoá để tạo điều kiện cho những người này nhanh chóng tham gia công việc nhằm chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, tổ chức này cũng cho rằng không phải họ muốn như thế, bởi chi phí để đưa lao động từ nước ngoài tới Việt Nam cao nên việc sử dụng những lao động này dù sao cũng sẽ hạn chế, thường chỉ trong giai đoạn ngắn. Thế nhưng, doanh nghiệp lại gặp khó khăn trong việc tuyển dụng được những lao động có kỹ năng, và kỹ sư giỏi trong nước. Do vậy, nhà nước cần quan tâm đầu tư hơn nữa vào giáo dục, nhất là giáo dục dạy nghề, các ngành kỹ thuật nhằm nâng cao kiến thức, trình độ của lực lượng lao động.

Thủ tục pháp lý còn rườm rà

Đây là vấn đề được nhiều hiệp hội phàn nàn. NordCham than rằng, nhiều doanh nghiệp của họ đang gặp phải những vấn đề về thủ tục đăng ký sản phẩm phức tạp sau khi đã được cấp giấy phép đầu tư để xây dựng cơ sở sản xuất. Quan điểm của NordCham là nên gộp các giấy phép, thủ tục này làm một để khi một doanh nghiệp đã được cấp phép đầu tư vào sản xuất thì cũng được bán, phân phối sản phẩm mà không cần chờ đăng ký sản phẩm.

Trong cấp phép đầu tư, EuroCham cũng kiến nghị cần thiết phải triển khai cơ chế phê duyệt “một cửa” và có quy trình minh bạch trong xin giấy phép kinh doanh. Trong đó, tất cả các thông tin cần thiết cần được công khai cho mọi người. Các yêu cầu cấp phép cần được đơn giản hóa và bỏ yêu cầu phải sửa đổi giấy chứng nhận đầu tư đối với các thay đổi thông thường trong hoạt động kinh doanh.

Hiệp hội doanh nghiệp Úc (AusCham) cũng cho rằng, còn những thủ tục hành chính nặng nề trong hầu hết các giao dịch kinh doanh tại Việt Nam. Do đó, cần thực hiện những chính sách, thủ tục hợp lý, đơn giản và dễ hiểu. Điều này sẽ có lợi cho đầu tư nước ngoài.

Các thành viên của KorCham lại phàn nàn với tình trạng chậm trễ thường xuyên trong quá trình phê duyệt đối với những dự án, chính sách quan trọng. Sự chậm trễ trong xúc tiến các dự án cơ sở hạ tầng, bất động sản lớn đã gây thiệt hại cho các doanh nghiệp Hàn Quốc. Cụ thể, đó là những chậm trễ trong những yêu cầu cơ bản như thu hồi đất, giải phóng mặt bằng cho dự án. KorCham mong muốn chính phủ khôi phục lại lòng tin đối với cơ chế để các doanh nghiệp nước ngoài có thể triển khai các dự án, thực hiện các công việc của mình theo đúng tiến độ và quy định của luật pháp, cũng như hoàn thành dự án theo đúng kế hoạch đề ra. Đẩy nhanh quá trình phê duyệt sẽ không chỉ có lợi cho nhà đầu tư nước ngoài mà cả các doanh nghiệp trong nước.

Các hiệp hội đêu có đánh giá chung, nếu Việt Nam muốn thu hút nhiều hơn đầu tư nước ngoài, muốn nền kinh tế tăng trưởng bền vững, chỉ có thể nếu môi trường kinh doanh thuận lợi, khi sân chơi trở nên bình đẳng hơn, các yếu kém đi kèm được giải quyết, và khi thủ tục hành chính và sự giám sát của Chính phủ ở mức độ hợp lý./.

Anh Đức