Sở hữu rất nhiềutiềm năng và lợi thế so sánh nổi trội về vị trí địa kinh tế, nguồn tài nguyên, nhân lực với chi phí cạnh tranh, bờ biển dài (khoảng 1.000 km) với nhiều bãi tắm và vịnh đẹp, 04 Di sản văn hoá thế giới, 01 Khu công nghệ cao (Đà Nẵng), hàng loạt Khu kinh tế ven biển trọng điểm gắn với cảng nước sâu và trên 50 khu công nghiệp..., miền Trung Việt Nam đã và đang trở thành điểm đến đầu tư kinh doanh hấp dẫn vàtriển vọng đối với các tập đoàn kinh tế, nhà đầu tư, doanh nghiệp trong và ngoài nước, đặc biệt trong các lĩnh vực bất động sản, du lịch – dịch vụ,công nghiệp chế biến – chế tạo, công nghiệp phụ trợ ô tô, dệt may...

Tăng cường thu hút và sử dụng có hiệu quả đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) là một trong những quyết sách lớn của Đảng, Nhà nước nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, trong đó có khu vực miền Trung. Bài viết này sẽ nhìn lại, đánh giá tổng thể về kết quả đạt được của chặng đường “30 năm thu hút FDI vào khu vực miền Trung” vừa qua, trên cơ sở đó đề xuất những định hướng và khuyến nghị cho giai đoạn sắp đến. 

1. Chặng đường 30 năm thu hút FDIcủa khu vực miền Trung

          Những dấu ấn và “cột mốc” kỷ lục

          Sau hơn 30 năm thực hiện chính sách “mở cửa”, thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam với việc ban hành Luật Đầu tư nước ngoài năm 1987, tuy có đôi lúc trải qua các giai đoạn thăng trầm khác nhau, cùng với cả nước khu vực miền Trung Việt Nam đã có nhiều nỗ lực vươn lên, đạt những thành quả nhất định trong thu hút nguồn vốn FDI, góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển KTXH của khu vực.

          Năm 2007 là năm cột mốcđánh dấu một “làn sóng FDI” mới vào khu vực miền Trung với những dự án quy mô lên đến hàng tỷ USD làm cho tổng vốn FDI đăng ký đạt mức kỷ lục 3,3 tỷ USD, gấp 30 lần của 03 năm trước đó và gần bằng kết quả thu hút FDI của 19 năm trước đó cộng lại (toàn bộ giai đoạn 1988 – 2006, cả khu vực chỉ thu hút được 3,5 tỷ USD). Trong năm 2008, kết quả thu hút FDI của khu vực lại tiếp tục đạt mức cao kỷ lục với 78 dự án và tổng vốn đầu tư đăng ký đạt trên 10,2 tỷ USD (cao hơn gấp 03 lần mức kỷ lục trước đó của năm 2007). Những năm tiếp sau đó, lượng vốn FDI đăng ký vào khu vực miền Trung sụt giảm hơn so với những năm trước đó do kinh tế thế giới còn tiềm ẩn những biến động, bất ổn, thách thức, đồng thời áp lực cạnh tranh trong thu hút FDI đang diễn ra ngày càng lớn với các nước trong khu vực ASEAN (Indonesia, Thái Lan, Myanmar...), cũng như những quốc gia khác trên thế giới.

Nguồn:  Trung tâm XTĐT miền Trung tổng hợp từ Cục ĐTNN (Bộ Kế hoạch

và Đầu tư) và các địa phương khu vực miền Trung

Cơ hội thu hút FDI mới từ APEC Việt Nam 2017

Tuần lễ cấp cao APEC 2017 tại thành phố Đà Nẵng được các cấp Lãnh đạo, bạn bè quốc tế và nhiều tập đoàn kinh tế toàn cầu đánh giá cao. Thành công của Diễn đàn này đã đem lại lợi ích rất lớn cho Việt Nam và đặc biệt các các tỉnh thành khu vực miền Trung trong việc quảng bá tiềm năng, lợi thế đến nhà đầu tư quốc tế. Đáng chú ý, APEC CEO Summit 2017 cùng với hàng loạt các hội nghị bên lề và hoạt động quảng bá, xúc tiến đầu tư của các tỉnh thành đã thu hút sự tham dự của hơn 2.000 Lãnh đạo, nhà hoạch định chính sách, nhà đầu tư, doanh nghiệp lớn của khu vực Châu Á –Thái Bình Dương, trong đó hiện diện nhiều tập đoàn “khổng lồ” tên tuổi như Tesla Motors, Facebook, ExxonMobil, AIA, DHL, Johnson & Johnson, FedEx Express, Air BnB, Walmart.v.v...

Do vậy, năm 2017 báo hiệu cho thấymột “làn sóng FDI” mới vào khu vực miền Trung với hàng loạt dự án có số vốn đầu tư (cấp mới và tăng vốn) lớn trong nhiều lĩnh vực khác nhau như bất động sản du lịch, thương mại dịch vụ, công nghiệp và công nghệ cao, năng lượng tái tạo (gió, mặt trời)...Kết quả là tổng lượng vốn FDI đăng ký vào miền Trung năm 2017 đạt trên 3,38 tỷ USDvới 125 dự án, cao hơn mức kỷ lục của khu vực này đã từng đạt được 10 năm trước đó (năm 2007 đạt mức 3,36 tỷ USD).

 Điều này hứa hẹn, mở ratriển vọng lớn để khu vực miền Trung Việt Nam sớm vươn lên khẳng định vị thế, trở thành một "điểm sáng" trên bản đồ thu hút FDI của Việt Nam nói riêng và khu vực ASEAN nói chung.

Tình hình thu hút FDI đến tháng 6/2018

Lũy kế đến tháng 6/2018, 13 tỉnh, thành phố khu vực miền Trung Việt Nam đã thu hút được 1.282 dự án FDI (còn hiệu lực) với tổng vốn đăng ký hơn 23,34 tỷ USD, chỉ chiếm khoảng  5% về số dự án và 7% về vốn đầu tư đăng ký của cả nước.

          FDI VÀO KHU VỰC MIỀN TRUNG ĐẾN THÁNG 6/2018

(Chỉ tính những dự án còn hiệu lực)

Nguồn:  Trung tâm XTĐT miền Trung tổng hợp từ Cục ĐTNN (Bộ Kế hoạch

và Đầu tư) và các địa phương khu vực miền Trung

Về địa bàn đầu tư:Hiện tại Quảng Nam là địa phương dẫn đầu khu vực về thu hút FDI với trên 5,7 tỷ USD vốn đầu tư đăng ký. Các vị trí thứ ha và thứ ba thuộc về thành phố Đà Nẵng (trên 4,9 tỷ USD) và Khánh Hòa (gần 4,2 tỷ USD).

Về đối tác đầu tư: Đến nay đã có 66 (trong số 108 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam) có dự án FDI tại khu vực miền Trung. Vị trí dẫn đầu là Singapore (chiếm trên 30% tổng vốn FDI đăng ký của khu vực). Vị trí thứ hai thuộc về Hàn Quốc (16%) và thứ ba là Nhật Bản(15%).

Về lĩnh vực đầu tư:Đến nay, lĩnh vực kinh doanh bất động sản là lĩnh vực thu hút được nhiều sự quan tâm của nhà đầu tư nước ngoài vào khu vực miền Trung với tổng vốn đầu tư đăng ký trên 8,1 tỷ USD (chiếm đến 34,8% vốn FDI đăng ký của cả khu vực). Tiếp theo là lĩnh vực công nghiệp chế biến – chế tạo đứng vị trí thứ 2 với tổng vốn đầu tư đăng ký trên 5,1 tỷ USD (chiếm 21,9%). Tuy nhiên, đáng lưu ý là lượng vốn FDI đầu tư vào nông – lâm – thủy sản (lĩnh vực mà khu vực này có rất nhiều tiềm năng, lợi thế) đến nay vẫn còn khá hạn chế chỉ với hơn 810 triệu USD vốn đầu tư đăng ký (chỉ chiếm gần 3,5% vốn FDI đăng ký của cả khu vực).

TÌNH HÌNH FDI VÀO KHU VỰC MIỀN TRUNG 1988 – 2017

(theo ngành, lĩnh vực)

Nguồn: Trung tâm XTĐT miền Trung tổng hợp từ Cục ĐTNN (Bộ Kế hoạch

và Đầu tư) và các địa phương khu vực miền Trung

2. Những thành quả và đóng góp ấn tượng

Sau 30 năm cố gắng, nỗ lực trên hành trình đẩy mạnh thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cùng cả nước, diện mạo kinh tế xã hội củakhu vực miền Trung hôm nay đã có rất nhiều đổi thay và phát triển vươn lên vượt bậc. Hệ thống cơ sở hạ tầng và thu nhập, đời sống nhân dân ngày càng được cải thiện và nâng cao. Những số liệu thống kê cho thấy, tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân của khu vực giai đoạn 2011–2015 đạt trên 8%/năm, là mức kháso với bình quân của cả nước. Đến nay, GRDP bình quân đầu người của các tỉnh thành Duyên hải miền Trung đạt trên 2.000 USD, còn các tỉnh khu vực Tây Nguyên đạt khoảng 1.700 USD (tăng gấp 2 lần so với năm 2010). Đến nay, ước tính nguồn vốn FDI vào các tỉnh và thành phố miền Trung đã đóng góp trên 6% tổng sản phẩm GRDP của khu vực, đồng thời tạo ra việc làm mới và ổn định cho trên 60.000 lao động trên địa bàn.

TÌNH HÌNH KTXH CỦA MỘT SỐ TỈNH

MIỀN TRUNG – TÂY NGUYÊN NĂM  2017

Nguồn: Trung tâm XTĐT miền Trung tổng hợp

từ báo cáo KTXH của các địa phương

FDI đã đóng vai trò rất quan trọng trong việc bổ sung nguồn vốn cho đầu tư phát triểncủa khu vực, chiếm khoảng 20% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, thúc đẩymạnh sự tăng trưởnggiá trị kim ngạch xuất khẩu, đóng góp và gia tăng nguồn thu ngân sách nhà nước hàng năm của các địa phương, hỗ trợ đào tạo phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và tạo thêm rất nhiều việc làm mới cho người lao động...

Đặc biệt, khối các doanh nghiệp FDI đã tác động lan tỏa, tích cực đến các thành phần kinh tế khác, khơi dậy các nguồn lực đầu tư trong nước, hỗ trợ quá trình cải cách doanh nghiệp nhà nước và hoàn thiện môi trường đầu tư kinh doanh nhằm nâng cao sức cạnh tranh chung của khu vực.

FDI thúc đẩy đổi mới và chuyển giao công nghệ, góp phần cải thiện hiệu quả sản xuất và quản trị doanh nghiệp, nâng cao trình độ và năng lựctrong một số ngành phù hợp lợi thế của khu vực miền Trung như: nông nghiệp và công nghiệp công nghệ cao, cơ khí ô tô, bất động sản du lịch, thương mại dịch vụ, dệt may, y tế và giáo dục chất lượng cao...

FDI hỗ trợ khai thông nhiều thị trường quốc tế trong bối cảnh Việt Namtham gia hàng loạt hiệp định tự do về thương mại và đầu tư với các nước, thúc đẩy sự phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ, góp phần đưa khu vực miền Trung từng bước tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất toàn cầu, trước mắt trong các ngành cơ khí chế tạo ô tô, công nghệ thông tin, nông nghiệp công nghệ cao, dệt may...

FDI đã góp phần đáng kể thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tích cực, phù hợp quy hoạch và chiến lược phát triển chungcủa khu vực. Hiện nay, trên 50% tổng lượng vốn FDI vào miền Trung tập trung vào các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo, kinh doanh bất động sản, du lịch, dịch vụ...những lĩnh vực có thể tạo ra đột phá trong thu hút đầu tư, phát triển nhanh và bền vững cho cả khu vực.

Nguồn: Trung tâm XTĐT miền Trung tổng hợp từ Cục ĐTNN (Bộ Kế hoạch

và Đầu tư) và các địa phương khu vực miền Trung

Đến nay, miền Trung đã trở thành điểm đến của nhiều đối tác, nhà đầu tư nước ngoài, các công ty đa quốc gia (TNC), tập đoàn lớn trên thế giới trong nhiều lĩnh vực khác nhau, tiêu biểu như VinaCapital, IndochinaCapital, Cocacola, Heineken, Doosan Heavy Industries (Hàn Quốc), VSIP, Banyan Tree Group(Singapore), CP Group (Thái Lan), Mazda Motors (Nhật Bản), SCAVI (Pháp), PANKO textiles (Hàn Quốc)…với những sản phẩm chất lượng, dịch vụ tầm cỡ quốc tế, vừa góp phần nâng cao vị thế của khu vực, vừa tạo động lực cạnh tranh phát triển cho các doanh nghiệp trong nướcthích ứng trong bối cảnh toàn cầu hóa. Đặc biệt, hàng loạt dự ánFDI quy mô lớn mang tính đột phá vào các tỉnh, thành phố miền Trung thời gian qua đã mở ra nhiều triển vọng, cơ hội phát triển mạnh mẽ cho vùng đất còn rất nhiều tiềm năng, lợi thế và “dư địa” cho nhà đầu tư.

3. Một số thách thức và hạn chế tồn tại

Những thành quả và đóng góp của FDI đối với công cuộc phát triển KTXH của miền Trung Việt Nam trong suốt hơn 30 năm qua là rất ấn tượng và quan trọng. Tuy nhiên, trình độ phát triển của khu vực này nhìn chung vẫn còn chậm so với các vùng kinh tế phía Bắc và phía Nam. Kết quả thu hút FDI vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế sẵn cócũng như kỳ vọng của nhân dân trên địa bàn. Hiện vẫn còn một số bất cập, hạn chế tồn tại và thách thức cần có lời giải đáp trong thời gian đến. 

Dễ thấy lượng vốn FDI thu hút theo địa phương vẫn chưa thật sự đồng đều. Chỉ riêng 05 tỉnh, thành phố Vùng kinh tế trọng điểm miền Trung (Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định) đã thu hút được 974 dự án với tổng vốn đầu tư đăng ký đến 16,38 tỷ USD, chiếm hơn 70%tổng lượng vốn FDI đăng ký của toàn khu vực.Năm địa phương vùng Tây Nguyên đến nay thu hút FDI vẫn còn khá hạn chế cả về số dự án và vốn đầu tư đăng ký, trong đó chỉ riêng tỉnh Lâm Đồng đã chiến gần 60% lượng vốn FDI đăng ký của cả vùng. Đà Nẵng – thành phố động lực, “đầu tàu” kinh tế của miền Trung mặc dù đang dẫn đầu toàn khu vực về số lượng dự án FDInhưng phần lớn là doanh nghiệp quy mô nhỏ và vừa của Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore..., hiện vẫn chưa thu hút được nhiều dự án đầu tư quy mô lớn, nhất là dự án của các tập đoàn kinh tế, công ty đa quốc gia...

Do những “điểm yếu” như cơ sở hạ tầng vẫn chưa hoàn thiện và đồng bộ, thiếu hụt nguồn lao động chất lượng cao hay đã qua đào tạo, đặc biệt số nhân lực kỹ thuật, quản lý có trình độ chuyên môn cao...nên đến naychưa có nhiều công ty đa quốc gia, tập đoàn kinh tế lớn của nước ngoài đầu tư vào khu vực này. Số lượng dự án trong các lĩnh vực cơ sở hạ tầng, công nghệ cao và công nghệ nguồnđến nay còn nhỏ. Lượng vốn FDI vào lĩnh vực nông nghiệp (trong đó bao gồm nông nghiệp công nghệ cao) còn ít so với thế mạnh sẵn có của khu vực. Sự “lan tỏa”, liên kết và chuyển giao công nghệ từ khối doanh nghiệp nước ngoài đến các doanh nghiệp trong nước còn hạn chế, công nghiệp hỗ trợ chưa phát triển nên các doanh nghiệp miền Trung gặp không ít trở ngại khi tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất, dịch vụ của các doanh nghiệp FDI...

Thực tế thời gian qua cho thấy có nhiều dự án FDI tại miền Trung đã được cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư (GCNĐKĐT) nhưng nhiều năm sau đó không có khả năng hoặc ý định triển khai nên các địa phương phải thu hồi GCNĐKĐT. Một số dự án triển khai rất chậm tiến độ so với kế hoạch đã đăng ký. Chính những bất cập, tồn tại này đã gây lãng phí nguồn lực của địa phương, là nguyên nhân làmcholượng vốn FDI thực tế được giải ngân thực hiện đến nay của các dự án đã cấp GCNĐKĐT đạt mức thấp so với vốn đăng ký đầu tư ban đầu. Ngoài ra,vẫn còn doanh nghiệp FDI chưa tuân thủ qui định về môi trường, sử dụng công nghệ lạc hậuảnh hưởng đến mục tiêu phát triển bền vững của địa phương và khu vực...

          4. Một số định hướng và khuyến nghị cho giai đoạn mới

Nhằm tạo bước đột phá, tiếp tục đẩy mạnh thu hút và sử dụng hiệu quả nguồn vốn FDI vào miền Trung Việt Nam trong giai đoạnsắp đến (2018 – 2030), thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế - xã hội nhanh và bền vững của khu vực để sớm “cất cánh” cùng hai đầu của đất nước, cần lưu ý tập trung vào một số vấn đề sau:

Thứ nhất,các tỉnh, thành phố miền Trung cần có sự đột phá trong tư duy phát triển với những sáng tạo và “cách làm mới” trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, chú trọng tận dụng có hiệu quả nhất các cơ hội từ các Hiệp định về đầu tư và thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đã ký kết, tham gia với hàng loạt quốc gia trên thế giới. Cần rà soát, làm tốt hơn công tác quy hoạch phát triển KTXH tổng thểvà các quy hoạch ngành, đất đai...với tầm nhìn dài hạn

Thứ hai, tiếp tục cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư kinh doanh theo các Nghị quyết số 19, 35 của Chính phủ và kế hoạch hành động của các địa phương; xây dựng Chính quyền năng động, hiệu quả và đồng hành với các doanh nghiệp.

Thứ ba,cần tiếp tục hoàn thiện danh mục và profilecác dự án trọng điểm, tập trung thu hút FDI vào các lĩnh vựcphù hợp, có lợi thế so sánh, các dự án có tính “lan tỏa”, tạo “đột phá” đối với mỗi địa phương cũng như cả khu vực.

Thứ tư, các địa phương miền Trung chú trọng công tác đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn lao động kỹ thuật, nhân lực quản lý có trình độ chuyên môn, kỹ năng cao đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp FDI và yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Ngoài ra, cũng cần phải chú trọng, tập huấn định kỳ để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực quản lý nhà nước, cán bộ làm công tác xúc tiến đầu tư của các tỉnh, thành phố miền Trung.

Thứ năm,thực hiện đồng bộ các giải pháp đầu tư phát triển, nâng cấp cơ sở hạ tầng đảm bảo thu hút FDI có hiệu quả, tranh thủ và phối hợp nhiều phương thức huy động tối đa các nguồn ODA, vốn ngân sách của Trung ương và địa phương, các doanh nghiệp tư nhân, thu hút đầu tư theo các hình thức PPP (BOT, BTO, BT, BTL, BLT...) vào phát triển cơ sở hạ tầng, trọng tâm là hệ thống giao thông vận tải, cấp điện, cấp thoát nước, bưu chính viễn thông, xử lý chất thải; hạ tầng kỹ thuật các KCN, KKT, khu logistics...trên địa bàn khu vực.

Cuối cùng,cần đổi mới và nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước nguồn FDI và xúc tiến đầu tư đối với các địa phương miền Trung. Đặc biệt, cần chú trọng thu hút các nhà đầu tư chiến lược, công ty đa quốc gia từ các nước có công nghệ cao, công nghệ nguồn, công nghệ sạch...tham gia chuỗi giá trịtoàn cầu. Tăng cường tiếp cận các Ngân hàng, Quỹ đầu tư, Công ty tư vấn luật - đầu tư để cùng phối hợp xúc tiến đầu tư hiệu quả theo các đối tác, dự án cụ thể. Tăng cường cácchương trình, hoạt động liên kết xúc tiến đầu tư cấp vùng có sự điều phối chung của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (theo Quyết định số 03/TTg của Thủ tướng Chính phủ) trong đó đầu mối thực hiện là Trung tâm XTĐT miền Trung, nhằm tránh cạnh tranh thu hút FDI không hiệu quả giữa các địa phương, đồng thời biến “lợi thế tĩnh”thành “lợi thế động”và tăng sức mạnh thu hút FDI cho cả khu vực. Cần coi trọng công tác “XTĐT tại chỗ”, tăng cường đối thoại và hỗ trợ nhà đầu tư, doanh nghiệp hiện hữu giải quyết kịp thời những khó khăn, vướng mắc, đảm bảo các dự án triển khai hoạt động có hiệu quả để họ tiếp tục đầu tư lâu dài, mở rộng quy mô dự án, tác động thu hút các nhà đầu tư mới đến với miền Trung. Đặc biệt, cần tăng cường giám sát, định kỳ thanh tra xử lý kịp thời vi phạm của doanh nghiệp FDI, thu hồi đất và giấy phép đầu tư đối với các dự án quá thời hạn hoặc không có khả năng triển khai để chuyển cho các nhà đầu tư khác đủ năng lực và xứng đáng hơn.

Th.S Nguyễn Quang Anh – PGĐ Trung tâm XTĐT miền Trung 

TÀI LIỆU THAM KHẢO CHỦ YẾU

1. Dự thảo Chiến lược và Định hướng Chiến lược Thu hút FDI thế hệ mới (2018 – 2030)            của Cục ĐTNN (Bộ KH-ĐT);
2. Báo cáo tổng kết 30 năm thu hút FDI của các tỉnh, thành phố khu vực miền Trung;
3. Một số bài viết, bài báo về thu hút FDI, hoạt động xúc tiến đầu tư trên trang Website             của Cục ĐTNN (Bộ KH-ĐT) và các tỉnh, thành phố khu vực miền Trung;
4. Nguồn thông tin – số liệu về thu hút FDI của Cục ĐTNN (Bộ KH-ĐT) và Trung tâm     XTĐT miền Trung.